KAKO SVE VELIKE VODE PRILIKOM BUJICE NOSE SVE PRED SOBOM, TAKO JE I GOLEMA REKA NIZ TRGOVIŠKI TIMOK SA STARE PLANINE PONELA NJENE STANOVNIKE NIZ SVOJ TOK. ZAUSTAVILI SU SE ONI U KNJAŽEVCU, GRLJANU, ZAJEČARU… PONOVO SKUPA… U DRUGOM NASELJU. UZ NJIHOVU INICIJATIVU URAĐENO JE DRUGO I DOPUNJENO IZDANJE KNJIGE O GABROVNICI
Smeštena na istoku Srbije, na samoj granici sa Republikom Bugarskom, Stara planina predstavlja izuzetno interesantnu i zanimljivu kulturnu celinu. Prirodne karakteristike na njoj vremenom su izolovale pojedine delove, a migraciona kretanja znatno uticala na strukturu i razmeštaj stanovništva. Tokom određenih istorijskih razdoblja razvile su se i mnoge ljudske naseobine. Ostaci starih antičkih utvrđenja, kultna mesta i svetilišta, manastiri i saobraćajnice, danas vidno svedoče o dugogodišnjem boravku stanovništva na ovom prostoru. Kako je u drugoj polovini 20. veka došlo do velike i nagle depopulacije naselja sa Stare planine, tako se neminovno javila i potreba da se ostave pisani tragovi o životu ljudi i naseobinama na njoj. U ediciji pod nazivom Naselja Stare planine, uz obilje fotografija, statističke i arhivske dokumentacije, autor Miodrag Velojić prikazuje život ljudi u naseljima koja danas nestaju.
Zašto toliko reči o Gabrovnici ?
Upravo zato što je u blizini ovog naselja pronađen najstariji kulturni spomenik o boravku čoveka na ovom delu Stare planine. Zato što je Gabrovnica u prvim vekovima nove ere imala svoj rudnik, po oslobođenju od Turaka (1878. g) bila jedno od najvećih naselja tadašnjeg Nišavskog sreza sa preko stotinu kuća, šezdesetih godina 20. veka bila poznata po svom rudniku uranijuma, a u drugoj deceniji 21. veka ostala bez svojih stalnih stanovnika. Zato što se ovo naselje više puta selilo i raseljavalo pored svoje reke, pored svoje vode… Sve dok reka jednoga dana i sve stanovnike ovog naselja nije odnela nizvodno… Kako sve velike vode prilikom bujice nose sve pred sobom, tako je i Golema reka niz Trgoviški Timok sa Stare planine ponela njene stanovnike niz svoj tok. Zaustavili su se oni u Knjaževcu, Grljanu, Zaječaru… Ponovo skupa… U drugom naselju.
Uz njihovu inicijativu urađeno je i drugo dopunjeno izdanje knjige o Gabrovnici.
Iako stalnih stanovnika u ovom naselju više nema, sa njihovim potomcima i u njihovom sećanju danas i dalje živi Gabrovnica.
Gabrovnica je stočarsko-ratarsko seosko naselje smešteno u podnožju Stare planine u istočnoj Srbiji. Sredinom 20. veka pripadalo je opštini Kalna i staroplaninskoj mikroregiji koja se naziva Budžak, dok danas administrativno pripada opštini Knjaževac. Razbijenog je tipa i sastoji se od više zaselaka. Kuće su razbacane po okolnim uzvišenjima koja se strmo dižu sa jedne i druge strane Gabrovničke reke…..
Prvo izdanje knjige „Naselja Stare planine – Gabrovnica“ izašlo je 2010. godine. Za nepunih mesec-dva potpuno je razgrabljeno. Drugo izdanje knjige izašlo je iz štampe septembra 2024. godine. Ostalo je još samo nekoliko primeraka.
Prva promocija drugog izdanja knjige organizovana je u Gabrovnici 21. septembra 2024. godine na dan crkvene slave Male Gospojine. Toj promociji je prisustvovalo oko 250 ljudi.
Druga promocija drugog izdanja organizovana je u čitalištu Matične biblioteke u Zaječaru 20. marta 2025. godine. Na promociji je bilo oko 70 posetilaca.
Pored autora govorili su i Dalibor Đorđević, Vladan Krstić i Milena Aleksić.
Nakon promocije u Zaječaru organizovana je i aukcija slike koju je Gabrovnici poklonila Nataša Đorđević iz Zemuna, ćerka nekadašnjeg gabrovničkog predsednika Mesne kancelarije (gradonačelnika) Jovice Velojića. Slika je na aukciji prodata za 10.000,00 dinara.
Celokupni prihod od prodaje slike i knjiga biće namenjen uređenju gabrovničke crkve i podizanju spomen obeležja poginulim stanovnicima Gabrovnice u ratovima 1912-1918. godine.
Dr Miodrag Velojić je rođen 1963. godine u Zaječaru. Diplomirao je na Geografskom fakultetu u Beogradu, a magistrirao i doktrirao na Departmanu za geografiju i turizam Prirodno-matematičkog fakulteta u Novom Sadu. Napisao je 17 knjiga o prirodnim i društvenim vrednostima istočne Srbije. Najviše je pisao o Staroj planini, njenim žiteljima i naseljima. Sa tom tematikom je oformio edicije ,,Stanovništvo Stare planine“ i ,,Naselja Stare planine“, u okviru kojih je do sada objavljeno 12 naslova.