Na današnji dan, 10. decembra 1926. godine preminuo je Nikola Pašić, najznačajniji novovekovni srpski političar i državnik, tvorac Vidovdanskog ustava 1921. godine, prvog ustava Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, predsednik vlade Kraljevine Srbije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, osnivač i vođa Narodne radikalne stranke
Nikola Pašić se rodio u Zaječaru 18. decembra 1845. godine u imućnoj trgovačkoj porodici. Svoje obrazovanje je započeo relativno kasno, sa jedanaest godina. Osnovnu školu je pohađao u Zaječaru, šestorazrednu gimnaziju u Negotinu, Zaječaru i Kragujevcu, a 1866. godine upisao se na Tehnički fakultet Velike škole u Beogradu.
Kao odličnog studenta srpska vlada ga je kao državnog pitomca („blagodejanca“) uputila 1868. godine na školovanje u Cirih, na čuvenu Politehničku školu. Ovde je 1872. godine stekao zvanje građevinskog inžinjera i visoko stručno obrazovanje iz geodezije. Posle jednogodišnje prakse na gradnji pruge Budimpešta – Beč vratio se u zemlju, gde je započeo svoju stručnu i bogatu uspešnu političku karijeru.
Još kao beogradski student upoznao se sa idejama Ujedinjene omladine srpske, a u Cirihu se priključio krugu srpskih socijalista Svetozara Markovića, čiji najbliži saradnik i saborac je bio do Svetozareve smrti.
Životni put Nikole Pašića bio je pun obrta. Počeo je kao socijalista u pokretu Svetozara Markovića; 1878. godine prvi put je izabran za narodnog poslanika; osnovao je Narodnu radikalnu stranku (1881); u vreme dinastije Obrenovića bio je „zaverenik“, „bundžija“ i narodni poslanik, izgnanik posle Timočke bune (1883-1889), kada je osuđen na smrt pa pomilovan; posle abdikacije kralja Milana sa svojom strankom, osvojivši izbornu pobedu, preuzeo je vlast u Srbiji i formirao svoj prvi kabinet Vlade (1891); predsednik beogradske opštine bio je od 1896-1897. godine; diplomata od karijere (poslanik u Petrogradu) 1893-1894. godine. U političkoj nemilosti 1898-1899. godine, a naredne četiri godine moralno i politički kompromitovan. Na političku pozornicu vratio se 1903. godine, nakon Majskog prevrata.
Dolazak na vlast dinastije Karađordevića, čiji je privrženik bio od početka svog aktivnog bavljenja politikom, bio je prekretnica u političkom životu Nikole Pašića. Kao član državnog saveta, potom ministar inostranih dela i predsednik vlade (od 1904. godine), Pašić je konačno raskrstio sa dotadašnjim burnim političkim životom i odgovorno, „pred istorijom i zadacima srpstva“ utemeljio autentičan i moderan obrazac srpske građanske politike, koja je umela da odredi, „povijajući se za događajima evropskim“, svoje nacionalne, ekonomske i kulturne ciljeve razvitka, saobrazno s pozitivnom tradicijom, oblikovanom krajem XIX veka.
Život i delo Pašićevo u periodu 1903-1918. godine neodvojivi su od istorijskih događaja, sudbonosnih za državu i narod, vezanih za taj period, u kojem je on bio predsednik srpske vlade i kreator i moderator svih značajnijih političkih projekata i akcija. Mudro i diskretno u odnosu na budne oči velikih sila je pomagao svaku jugoslovensku akciju u Srbiji i srpsku propagandu u Turskoj i Austrougarskoj. Izašao je kao pobednik u Carinskom ratu sa Austrougarskom (1906-1911), izvukavši Srbiju iz smrtonosnog zagrljaja ekonomske blokade velike susedne imperije i omogućivši srpskoj privredi da se probije „iz balkanskog kotla na svetsku pijacu“. Pomagao je kulturne i naučne stvaraoce, koji su dosezali svetske vrhove. Osmislio je politiku „Balkan balkanskim narodima“ i omogućio da Srbija postane jaka i respektabilna vojna sila, uvažavana od moćnih evropskih država.
Bio je predsednik vlade i ministar inostranih dela u vreme balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, vršeći svoju dužnost na najbolji mogući način, u takoreći nemogućim unutrašnje političkim uslovima i spoljnopolitičkim okolnostima, direktno i neposredno uticući na ostvarivanje projekta jugoslovenske države.
Iako je bio za stvaranje jugoslovenske države, Pašić je kao državnik i diplomata bio odgovoran za sudbinu Srbije i njene političke interese. Sve što je činio na tom planu, preduzimao je na način kojim je najbolje mogao štititi interese države i Vlade na čijem čelu je bio. Iako mu se dan-danas „prišiva“ velikosrp-stvo i ideja o „Velikoj Srbiji“, Pašić taj termin nikada nije upotrebljavao, niti takvu ideju zagovarao, čak ni u trenucima kada mu je to od strane saveznika nuđeno, ceneći da bi se takva državna zajednica u kontinuitetu politički, vojno i privredno iscrpljivala, pomažući Srbe u rasejanju, boreci se protiv jake hrvatske iredente u Bosni i Hercegovini i šiptarske na jugu države. Opstruiran na raznim stranama, čak i od samog regenta Aleksandra, Pašić se na njemu svojstven odmeren i uporan način izborio za jugoslovensku državu, prvenstveno unutrašnjim snagama, s krajnjim ciljem da se u jednoj državi nađu ujedinjeni svi Srbi, disperzirani i izmešani sa drugim narodima na gotovo celom jugoslovenskom prostoru.
Nikola Pašić se dokazao kao mudar, pragmatičan, izuzetno obavešten, staložen i uporan političar, umeren u privatnom životu. Bio je respektovan i od istomišljenika i od političkih protivnika, pa i neprijatelja. Brod svoje partije, kasnije i države vodio je mudro, vešto kormilareći kroz najopasnije političke bure i oluje tog vremena, koje su često pretile da „nejaki brod srpske države razbiju u paramparčad“. Pašić nije bio apriori za ukidanje monarhije, ali je se beskompromisno zalagao za demokratsko parlamentarno uređenje srpske države i tzv. patrijarhalnu demokratiju.
Večito bolećiv i popustljiv prema svojoj deci, u poslednjim godinama života bio je neoprezno tolerantan prema korupcionaškim aferama svoga sina, što mu je krnjilo ugled u narodu i umnožavalo političke protivnike.
Sama njegova smrt vezuje se za netaktične prekore kralja Aleksandra Prvog u vezi sa korupcijama njegovog sina prilikom audijencije od 9. decembra 1926. godine. Po povratku kući, nakon audijencije, umro je od srčanog udara.
